Nhân lực là gì?
Về khái niệm “nhân lực”, theo Phạm Thành Nghị và Vũ Hoàng Ngân thì:
“Nhân lực chính là tổng thể những tiềm năng của con người – mà trước hết và cơ bản nhất là tiềm năng lao động – của một quốc gia hoặc vùng lãnh thổ trong một thời kỳ nhất định (5 năm, 10 năm…) phù hợp với kế hoạch và chất lượng phát triển [1, tr.24].
Trong các tài liệu hiện nay, khái niệm nhân lực được sử dụng để chỉ những người đang và sẽ bổ sung vào lực lượng lao động, bao gồm lực lượng HS sinh viên đang được nuôi dưỡng, học tập ở các cơ sở giáo dục. Nói tóm lại, nhân lực là tổng thể những tiềm năng về thể lực, trí lực và nhân cách của người lao động theo định hướng phát triển kinh tế – xã hội cả về số lượng, chất lượng và cơ cấu lao động của một quốc gia, một địa phương, vùng, miền trong những thời kỳ nhất định.
Phát triển nhân lực
Xã hội phát triển và thay đổi từng giờ, từng phút cho nên yêu cầu đối với chất lượng nhân lực cũng thay đổi theo, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu, rộng như hiện nay, vấn đề “cạnh tranh” trong sân chơi toàn cầu đang đặt ra thách thức đối với mọi lĩnh vực trong đời sống xã hội, kể cả vấn đề phát triển nhân lực. Bên cạnh đó, sự xuất hiện của nền kinh tế tri thức yêu cầu nhân lực không chỉ dừng lại ở khả năng đáp ứng đầy đủ về bằng cấp, trình độ, kỹ năng mà còn phải có khả năng học tập suốt đời, kịp thời nắm bắt những đổi thay và yêu cầu luôn đổi mới nhanh chóng của thế giới nghề nghiệp, từ đó, kịp thời thích ứng với nghề mới, ngành mới, cũng là để có đủ sức “cạnh tranh” trong thị trường lao động.
Xã hội phát triển dẫn đến nhu cầu phải phát triển nhân lực.
Như vậy có thể xem phát triển nhân lực là quá trình tạo ra sự biến đổi, chuyển biến về số lượng, cơ cấu và chất lượng phù hợp với từng giai đoạn phát triển kinh tế – xã hội ở các cấp độ khác nhau (quốc gia, vùng miền, địa phương…) bám sát định hướng phát triển nhân lực cần thiết cho các lĩnh vực hoạt động lao động và đời sống xã hội, nhờ vậy mà phát triển được năng lực, tạo được công ăn việc làm, nâng cao mức sống và chất lượng cuộc sống, đóng góp chung cho sự phát triển của xã hội.
Nói cách khác, phát triển nhân lực là một quá trình chủ động tạo ra sự thay đổi của nhân lực đáp ứng đòi hỏi về nhân lực cho sự phát triển kinh tế – xã hội trong từng giai đoạn phát triển của một quốc gia, vùng miền, địa phương. Đây là quá trình lâu dài bao gồm hình thức, phương pháp, chính sách và giải pháp cụ thể cho từng giai đoạn cụ thể. Phát triển nhân lực còn là cách làm tăng giá trị sử dụng con người trong quá trình phát triển con người, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội.
Trong quá trình phát triển nhân lực, cần lưu ý một số chỉ số đánh giá như sau:
Số lượng nhân lực: Nói đến nhân lực của bất kỳ một tổ chức, một địa phương hay một quốc gia thì cần trả lời câu hỏi “Có bao nhiêu người và sẽ có thêm bao nhiêu người nữa trong tương lai?”. Sự phát triển về số lượng nhân lực dựa trên hai nhóm yếu tố: những yếu tố bên trong (ví dụ: nhu cầu thực tế công việc đòi hỏi phải tăng số lượng lao động) và những yếu tố bên ngoài như sự gia tăng cơ học về dân số hay lực lượng lao động do di dân, xuất khẩu lao động…;
Chất lượng nhân lực: Chất lượng nhân lực thể hiện ở trí tuệ, trình độ, sự hiểu biết, đạo đức, kỹ năng, sức khoẻ, thẩm mỹ.v.v… của người lao động. Trong các yếu tố trên thì trí lực và thể lực là hai yếu tố quan trọng trong việc xem xét đánh giá chất lượng nhân lực;
Cơ cấu nhân lực: Cơ cấu nhân lực là yếu tố không thể thiếu khi xem xét đánh giá về nhân lực. Cơ cấu nhân lực thể hiện trên các phương diện khác nhau như: cơ cấu trình độ đào tạo, giới tính, độ tuổi.v.v… Cơ cấu nhân lực của một quốc gia nói chung được quyết định bởi cơ cấu đào tạo và cơ cấu kinh tế theo đó sẽ có một tỉ lệ nhất định nhân lực. Ví dụ, cơ cấu nhân lực lao động trong khu vực kinh tế tư nhân của các nước trên thế giới phổ biến là 5 – 3 – 1 cụ thể là 5 công nhân kỹ thuật, 3 trung cấp nghề và 1 kỹ sư; tuy nhiên, đối với nước ta, tình trạng thừa thầy thiếu thợ đã tồn tại từ nhiều năm qua, tức là số người có trình độ đại học, trên đại học nhiều hơn số công nhân kỹ thuật.
Phát triển nhân lực và vấn đề hướng nghiệp
Muốn phát triển nhân lực hiệu quả thì có thể cho rằng giáo dục và đào tạo chính là giải pháp đầu tiên và có tác động lâu dài nhất. Thật vậy, giáo dục và đào tạo chuẩn bị các phẩm chất, năng lực cần thiết cho người lao động như: thể chất, đạo đức, học vấn, chuyên môn, nghiệp vụ, thái độ lao động, ý thức trách nhiệm… Nói cách khác, giáo dục và đào tạo cung cấp kiến thức cơ bản, là cái gốc, là cơ sở để người lao động tiếp tục lĩnh hội và vận dụng những kiến thức khoa học kỹ thuật hiện đại trong lao động sản xuất, từ đó, có các kỹ năng làm việc nâng cao khi tham gia sâu vào thị trường lao động, đặc biệt trong thời đại của toàn cầu hóa và kinh tế tri thức.
Bên cạnh đó, công tác dự báo được nhu cầu nhân lực của địa phương và quốc gia cũng có ý nghĩa khá quan trọng nhằm định hướng nghề nghiệp một cách hiệu quả cho học sinh vì nếu có được dự báo nhu cầu nhân lực dài hạn, trung hạn, ngắn hạn chính xác, khoa học; đặc biệt, nếu xác định được nhu cầu nhân lực dành cho nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội với đầy đủ các yêu cầu về chất lượng, cơ cấu ngành nghề, cơ cấu trình độ càng chính xác và càng chi tiết hóa thì người lao động và những người sắp bước vào thị trường lao động (trong khuôn khổ luận án này là học sinh trung học phổ thông) sẽ có cơ sở lựa chọn ngành, nghề đào tạo hoặc đi trực tiếp vào thị trường lao động một cách khoa học hơn, phù hợp hơn với năng lực, xu hướng nghề nghiệp của bản thân.
_____
- Phạm Thành Nghị và Vũ Hoàng Ngân (2004), Quản lý nguồn nhân lực ở Việt Nam: một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
